آیه 52 سوره شعراء

وَ أَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌ أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي إِنَّكُمْ مُتَّبَعُونَ (52)

خلاصه حضرت موسى بعد از اين واقعه، چند سال ديگر در ميان فرعونيان دعوت مى‌كرد و معجزات به ايشان نمود، روز بروز عناد ايشان بيشتر مى‌شد و هلاك آنها نزديك شد، حكم الهى صادر شد كه موسى با قوم خود از مصر بيرون رود: كما قال جل ذكره:

وَ أَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌: و وحى فرموديم به سوى موسى، أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي‌:

اينكه در شب سير ده بندگان مرا، يعنى بنى اسرائيل را از مصر بيرون ببر كه نجات شما و هلاك كافران در اينست، و نوعى كن كه در وقت رفتن شما كسى از فرعونيان بر آن واقف نشود تا آنها خبردار گردند، شما مسافت بسيار طى كرده باشيد و به شما نتوانند رسيد كه ضرر و اذيت رسانند. إِنَّكُمْ مُتَّبَعُونَ‌:

جلد 9 - صفحه 426

بدرستى كه شما پيروى شدگانيد، يعنى فرعون و قوم او از پى شما در آيند اما به شما نرسند، بلكه ما شما را از دريا بگذرانيم و فرعونيان را غرق سازيم.

تذكره: اجمال قضيه آنكه: بنى اسرائيل زيورهاى قبطيان را به بهانه عيد گرفتند و موسى عليه السّلام وعده فرمود در فلان شب تهيه اسباب نموده به وقت طلوع قمر، به فلان موضع جمع شويد. ايشان اسباب سفر مهيا نموده، وقت رفتن دروازه بر ايشان مشتبه شده جهت آن را معلوم كردند، چنان بود كه يوسف عليه السّلام دعا كرده بود كه بنى اسرائيل تا تابوت او را از مصر بيرون نبرند از آن بيرون نتوانند بروند. هيچكس را بر مدفن يوسف اطلاع نبود، حضرت موسى ندا فرمود هر كه مرا بر صندوق يوسف دلالت كند مراد او را روا كنم. عجوزه‌اى پيش آمد گفت: من دلالت نمايم به شرط آنكه در بهشت زن موسى باشم. پس خبر داد كه صندوق در قعر درياى نيل است، بيرون آورده حركت كردند آخر آن روز. خبر خروج آنها به قبطيان رسيد، روز دوم خواستند در عقب آنها روند، در خانه هر قبطى يكى از ايشان بمرد به تعزيه مشغول شدند، فرعون مطلع و امر نمود تا تخت او را بيرون برند، پس بالاى آن نشست و به جمع لشگر امر كرد.

وَ أَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌ أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي إِنَّكُمْ مُتَّبَعُونَ (52) فَأَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِي الْمَدائِنِ حاشِرِينَ (53) إِنَّ هؤُلاءِ لَشِرْذِمَةٌ قَلِيلُونَ (54) وَ إِنَّهُمْ لَنا لَغائِظُونَ (55) وَ إِنَّا لَجَمِيعٌ حاذِرُونَ (56)

فَأَخْرَجْناهُمْ مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ (57) وَ كُنُوزٍ وَ مَقامٍ كَرِيمٍ (58) كَذلِكَ وَ أَوْرَثْناها بَنِي إِسْرائِيلَ (59) فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِينَ (60) فَلَمَّا تَراءَا الْجَمْعانِ قالَ أَصْحابُ مُوسى‌ إِنَّا لَمُدْرَكُونَ (61)

قالَ كَلاَّ إِنَّ مَعِي رَبِّي سَيَهْدِينِ (62) فَأَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌ أَنِ اضْرِبْ بِعَصاكَ الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَكانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ (63) وَ أَزْلَفْنا ثَمَّ الْآخَرِينَ (64) وَ أَنْجَيْنا مُوسى‌ وَ مَنْ مَعَهُ أَجْمَعِينَ (65) ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِينَ (66)

إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً وَ ما كانَ أَكْثَرُهُمْ مُؤْمِنِينَ (67) وَ إِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ (68)

ترجمه‌

و وحى كرديم بموسى كه بشب ببر بندگان مرا همانا شمائيد متابعت كرده شدگان‌

پس فرستاد فرعون در شهرها جمع كنندگانرا

همانا اين گروه فرقه‌ئى باشند اندك‌

و همانا آنها مر ما را بخشم آورندگانند

و همانا ما همگى احتياط كارانيم‌

پس بيرون كرديمشان از بوستانها و چشمه‌سارها

و گنجها و جاى خوب‌

همچنين و بميراث داديم آنرا به بنى اسرائيل‌

پس از پس درآمدند ايشانرا وارد شوندگان وقت طلوع آفتاب‌

پس چون ديدند يكديگر را آندو جماعت گفتند ياران موسى همانا ما دريافته شدگانيم‌

گفت نه چنين است همانا با من است پروردگارم زود است كه راه نمايد مرا

پس وحى كرديم بموسى كه بزن بعصايت دريا را پس شكافت از هم پس بود هر پاره‌ئى چون كوهى بزرگ‌

و جمع كرديم آنجا ديگران را

و نجات داديم موسى را و و هر كه با او بود همگى‌

پس غرق كرديم ديگران را

همانا در اين هر آينه آيتى است و نباشند بيشترشان گروندگان‌

و همانا پروردگار تو هر آينه او است تواناى مهربان.

تفسير

بعد از وقوع وقايع سابقه گفته شده كه حضرت موسى سالها در

جلد 4 صفحه 108

مصر اقامت فرمود و مردم را دعوت بدين حق ميكرد و معجزات ارائه ميداد ولى قوم فرعون ايمان نميآوردند بلكه بر انكار و استكبار خود مى‌افزودند تا خداوند بآنحضرت وحى فرمود كه بنى اسرائيل را شبانه از مصر خارج فرمايد و بفوريّت بروند چون فرعونيان آنها را تعقيب خواهند نمود و حضرت بدستور الهى عمل فرمود و چون اين خبر بفرعون رسيد بشهرهاى مصر مأمورانى روانه نمود تا براى تعقيب بنى اسرائيل لشگر مهمّى جمع‌آورى نمايد و چون از تمام بلاد يكجا جمع شدند بآنها گفت اينها يعنى بنى اسرائيل جماعت كمى هستند و كارهائى كردند كه ما را بغيظ و غضب آوردند و ما مردمى هستيم كه اجتماع نموديم براى حذر نمودن از فتنه و فساد آنها با استعداد كامل و مراعات احتياط و با عساكر خود از مصر حركت كرد و چون بيرون رفتن آنها از ديار خودشان بخواست خدا بود و ديگر برنگشتند خداوند فرموده پس بيرون كرديم آنها را از باغها و چشمه- سارها و گنجها و اقامتگاه پسنديده اين طور بيرون كردن كه باختيار و سعى خودشان بود و تمام آنها را مانند مال موروث بتصرّف بنى اسرائيل در آورديم پس تعقيب نمودند فرعونيان ايشانرا تا ادراك نمودند وقت طلوع آفتاب و تابش شعاع آنرا و چون دو لشگر نزديك بهم شدند بطوريكه يكديگر را ميديدند اصحاب حضرت موسى گفتند آنها بما رسيدند و ما مقهور شديم و حضرت موسى فرمود نه چنين است شما مقهور آنها نخواهيد شد خدا بمن وعده داده كه شما را از جنگ فرعونيان خلاص فرمايد و پروردگار من همه جا حاضر و ناظر است و با من كمك ميفرمايد و هدايت مينمايد مرا براه نجات و خدا فرموده پس وحى فرموديم ما بموسى كه بزن عصاى خود را بدريا و او زد پس شكافت دريا و دوازده پاره شد كه بود هر پاره‌ئى از آن مانند كوه بزرگ ثابتى براى عبور قبائل آنها بشرحى كه در سوره بقره ذيل آيه و اذ فرقنا بكم البحر گذشت و فرق بكسر اسم مصدر است كه آن فرق بفتح است و نزديك نموديم فرعون و قومش را در آنجا بيكديگر كه از او تحلّف ننمايند و همه وارد دريا شوند و در عقب بنى اسرائيل بيايند و نگهدارى نموديم دريا را بهمين كيفيّت و نجات داديم موسى و تمام اصحابش را بعبور نمودن از غرق و غرق نموديم فرعون و تمام اتباعش را ببرهمزدن‌

جلد 4 صفحه 109

وضع دريا و فرو گرفتن آب آنها را و اين يكى از معجزات بزرگ حضرت موسى و آيات قدرت الهى بود و با وجود اين بيشتر آنها كه چنين امر عجيبى را مشاهده نمودند از بنى اسرائيل و غيرهم مؤمن واقعى نشدند لذا قبطيانى كه داخل عسكر فرعون نبودند ايمان بحضرت موسى نياوردند و بنى اسرائيل هر روز يك ايراد و اشكالى پيش ميآوردند براى مخالفت امر آنحضرت تا آنكه در غياب او گوساله پرست شدند و گفتند ما ايمان نميآوريم تا خدا را ببينيم پس نبايد پيغمبر خاتم از قومش گله داشته باشد كه چرا ايمان نميآورند اين سيره غير مرضيّه سلف است كه بخلف رسيده ولى خداوند توانا است و از آنها انتقام خواهد كشيد و مهربان است كه دوستانش را در دنيا و آخرت از آفات و بليّات محفوظ و بمقامات عاليه خواهد رسانيد و شرح اين قضايا در سوره بقره و يونس و طه مفصّلا ذكر شده است.

وَ أَوحَينا إِلي‌ مُوسي‌ أَن‌ أَسرِ بِعِبادِي‌ إِنَّكُم‌ مُتَّبَعُون‌َ (52)

و وحي‌ فرستاديم‌ بسوي‌ موسي‌ اينكه‌ شبانه‌ بندگان‌ مرا ‌که‌ ايمان‌ آوردند بردار و ‌از‌ مصر بيرون‌ رويد ‌در‌ تعقيب‌ ‌شما‌ فرعونيان‌ مي‌آيند.

اسري‌ سير ‌در‌ شب‌ ‌است‌ چنانچه‌ ميفرمايد سُبحان‌َ الَّذِي‌ أَسري‌ بِعَبدِه‌ِ لَيلًا (بني‌ اسرائيل‌ ‌آيه‌ 1) و ميفرمايد فَأَسرِ بِعِبادِي‌ لَيلًا (دخان‌ ‌آيه‌ 23) و ‌غير‌ اينها، نظر ‌به‌ اينكه‌ فرعونيان‌ بسيار اذيت‌ ميكردند بمؤمنين‌ بالاخص‌ ‌به‌ بني‌ اسرائيل‌ ‌که‌ خدمت‌ موسي‌ عرض‌ كردند أُوذِينا مِن‌ قَبل‌ِ أَن‌ تَأتِيَنا وَ مِن‌ بَعدِ ما جِئتَنا (اعراف‌ ‌آيه‌ 126) خداوند وحي‌ فرستاد ‌بر‌ موسي‌.

وَ أَوحَينا إِلي‌ مُوسي‌ دستور آمد:

أَن‌ أَسرِ بِعِبادِي‌ تمام‌ كساني‌ ‌که‌ گرويده‌ بودند بموسي‌ رجالا و نساء صغارا و كبارا شبانه‌ بدون‌ اينكه‌ فرعونيان‌ خبر شوند حركت‌ كنيد و ‌از‌ مصر خارج‌ شويد.

(إِنَّكُم‌ مُتَّبَعُون‌َ) ‌شما‌ ‌را‌ متابعت‌ ميكنند ‌يعني‌ تعقيب‌ ميكنند. ‌اينکه‌ سير مقدمه‌ هلاك‌ فرعونيان‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ رود نيل‌ غرق‌ شوند.

]

(آیه 52)- سر انجام موسی در آن صحنه سرنوشت ساز پیروز از میدان بیرون آمد. و این زمینه مساعدی را برای این که موسی بتواند در میان آن مردم بماند و به دعوت و تبلیغ بپردازد و اتمام حجت کند فراهم ساخت.

سالیان دراز به این منوال گذشت، و موسی معجزات دیگری به آنها نشان داد.

هنگامی که موسی (ع) حجت را بر آنها تمام کرد، و صفوف مؤمنان و منکران مشخص شد، دستور کوچ دادن بنی اسرائیل به موسی داده شد.

آیه می‌گوید: «و به موسی وحی کردیم که شبانه بندگانم را (از مصر) کوچ ده، زیرا شما مورد تعقیب هستید» (وَ أَوْحَیْنا إِلی مُوسی أَنْ أَسْرِ بِعِبادِی إِنَّکُمْ مُتَّبَعُونَ).